Silvan Boer, 21 juni 2011

Wetswijziging als instrument om de bouwcrisis te bestrijden?

De Rijksoverheid heeft met de invoering van onder meer de Crisis- en herstelwet geprobeerd de juridisch-planologische procedures voor ontwikkelingsprojecten te stroomlijnen en te versnellen en zo het herstel van de bouwsector te stimuleren. Behalve de invoering van de Crisis- en herstelwet zijn de afgelopen jaren diverse nieuwe wetten op het gebied van het omgevingsrecht ingevoerd, waaronder de Wet ruimtelijke ordening (2008) en de Wabo (2010). Ook zijn diverse belangrijke wetswijzigingen in voorbereiding of aangekondigd, waaronder een herziening van de Algemene wet bestuursrecht en een “Raamwet omgevingsrecht”. De vraag is of deze en andere wetswijzingen van de afgelopen drie jaar in de praktijk een positief effect hebben op de bouwsector.

Hoe gaat het op dit moment met de bouwsector? Na de historische krimp van de economie van het najaar 2008 tot en met het voorjaar van 2009 is in de hierop volgende kwartalen tot nog toe sprake geweest van economische groei. De bouwsector heeft hier echter vooralsnog niet de vruchten van kunnen plukken. Hoewel het aantal faillissementen in 2010 daalde ten opzichte van het jaar ervoor, steeg het aantal faillissementen in de bouwsector met 20 procent. De prijzen van koopwoningen dalen sinds het voorjaar van 2008 en zijn ook het eerste kwartaal van 2011 nog altijd gedaald. Positief is dat architecten in 2010 meer nieuwe opdrachten hebben ontvangen na jaren van grote daling. Ook de waarde van de opdrachten is toegenomen. De oorzaak van deze positieve ontwikkeling is volgens CBS vooral de sterke toename van de opdrachten uit de hoek van de renovatie en de herstelbouw. De omzet in de bouw lijkt eveneens een voorzichtig herstel te vertonen. Het aantal woningen waarvoor een bouwvergunning is verleend, is vanaf januari 2009 min of meer gelijk gebleven.

Uit deze statistieken blijkt vooralsnog geen verband tussen de doorgevoerde wetswijzigingen en herstel in de bouwsector, in elk geval is nog geen duidelijk herstel merkbaar. Wanneer inhoudelijk wordt gekeken naar de nieuwe wetgeving en (voor zover al mogelijk) de werking hiervan in de praktijk, kan men zich afvragen of de bouwsector hiervan überhaupt zal profiteren. In de praktijk blijkt in elk geval niet dat juridisch-planologische procedures nu sneller en beter verlopen dan voorheen. Dat is overigens ook goed te verklaren. De wetswijzigingen zien vooral op juridisch-technische aanpassingen in de procedures. Zo mag onder de Crisis- en herstelwet geen pro forma bezwaar/beroep worden ingediend en mogen belanghebbenden alleen gronden aanvoeren met betrekking tot schending van rechtsregels die hun belang beschermen (het relativiteitsvereiste). Het verbieden van pro forma bezwaar levert een tijdsbesparing van slechts 4 weken op: de werkelijke proceduretijd wordt bepaald door de tijd die gemoeid gaat met het uitvoeren van onderzoek en de tijd die overheidsorganen en gerechtelijke instanties nodig hebben voor de behandeling van de procedure. Dat kan soms jaren duren. Daar heeft de wetgever tot op heden nog weinig aan kunnen doen. Het beknibbelen op de mogelijkheid om pro forma bezwaar in te dienen lijkt dan ook vooral gekruidenier. Hetzelfde geldt voor de invoering van het relativiteitsvereiste. Het aantal bezwaarschriften zal hierdoor niet afnemen en de ervaring leert dat belanghebbenden altijd wel een grond kunnen aanvoeren met betrekking tot een belang dat hen raakt.

De Crisis- en herstelwet is als gezegd niet de enige ingrijpende wetswijziging van de afgelopen drie jaar. Zo was er tot 1 juli 2008 de “oude” Wet op de Ruimtelijke Ordening en kon men middels de vertrouwde vrijstelling ex artikel 19 WRO een project realiseren. Vanaf 1 juli 2008 geldt de nieuwe Wet ruimtelijke ordening en is de artikel 19 vrijstelling vervangen door een zelfstandig projectbesluit. Sinds 1 oktober 2010 bestaat ook het zelfstandig projectbesluit niet meer en moet, door de inwerkingtreding van de Wabo, een omgevingsvergunning worden aangevraagd. De wetgever heeft bij beide wetten niet goed nagedacht over het overgangsrecht waardoor lange tijd onduidelijkheid is blijven bestaan over de waarde en bruikbaarheid van “oude” vrijstellingsbesluiten en projectbesluiten. Dat zal het vertrouwen van projectontwikkelaars in het omgevingsrecht geen goed hebben gedaan en heeft geleid tot onnodige vertraging van projecten.

Ondertussen wordt gewerkt aan herziening van de Algemene wet bestuursrecht. Het laatste nieuws is dat minister Schultz van Infrastructuur en Milieu in het voorjaar van 2012 komt met een eerste voorstel voor een Raamwet omgevingsrecht.

Voorlopig heeft deze “tsunami” van regelgeving nog niet het doel bereikt dat de wetgever voor ogen had: regelgeving is vooralsnog niet bepaald eenduidiger geworden, juridisch-planologische procedures zijn in de praktijk niet of nauwelijks korter geworden. Ik wil hiermee niet direct pleiten voor het stilleggen van innovatie van wetgeving. In tegendeel. Het invoeren van nieuwe regelgeving mag echter geen doel op zich zijn en dat lijkt het wel te worden. Nieuwe regelgeving zal, net als bestaande regelgeving, altijd imperfecties en onduidelijkheden bevatten, die zich in de loop der jaren uitkristalliseren in de praktijk en door jurisprudentie.

Het zou naar mijn mening zinvol zijn eerst het effect van de nieuwe wetten die de laatste drie jaar zijn ingevoerd te toetsen en te evalueren voordat weer wordt gewerkt aan nieuwe wetswijzigingen.

Dat geeft de wetgever bovendien mooi de tijd om naar andere maatregelen voor economisch herstel in de bouwsector te kijken. Gelet op de recente ontwikkelingen in de bouwsector zou bijvoorbeeld gekeken kunnen worden naar mogelijkheden om herontwikkeling en renovatie van bestaande panden te vereenvoudigen. Daarbij denk ik niet zozeer aan het veranderen van juridisch-planologische procedures, maar wel aan het op onderdelen versoepelen van huurbescherming en regelgeving m.b.t. het splitsen van woonpanden in appartementsrechten.

Vragen?