icon

Hoe zit het nu met de verkoop van tweedehands e-books?

De Voorzieningenrechter van de rechtbank Amsterdam oordeelde eerder deze week dat het verkopen van tweedehands e-books door de Nederlandse website Tomkabinet.nl niet zo overduidelijk illegaal is dat dit verboden moet worden. Daarmee keek het Nederlands Uitgeversverbond (NUV) lelijk op zijn neus. De uitgevers hadden het verbod gevorderd, omdat naar hun oordeel sprake was van auteursrechtinbreuk. Tom Kabinet meende van niet, o.a. omdat er op dit punt geen verschil zou moeten zijn tussen een papieren boek en een e-book. Zo ver ging de rechter nog niet. Zij vond de kwestie ecfhter te complex om in kort geding een verbod uit te spreken. Hier moet het Hof van Justitie van de Europese Unie aan te pas komen.

De (door)verkoop van tweedehands papieren boeken is geen auteursrechtinbreuk omdat het auteursrecht is “uitgeput” zodra een exemplaar van een beschermd werk (in casu: het boek) met toestemming van de rechthebbende in het verkeer is gebracht. De koper mag het betreffende exemplaar, als eigenaar daarvan, daarom gewoon doorverkopen. [Terzijde: we zien hier o.a. mooi gedemonstreerd dat er verschil is tussen het beschermde werk, dat onstoffelijk is, en het exemplaar waarin het werk is belichaamd. Van zo'n exemplaar kun je eigenaar zijn en dat mag je verkopen. Maar van het in het exemplaar belichaamde werk moet je nog steeds afblijven: dat behoort aan de auteursrechthebbende. Vandaar dat je een boek waarvan je eigenaar bent bijvoorbeeld niet in het openbaar mag voorlezen.]

Naast het leerstuk van de uitputting was ook de uitspraak van het HvJEU in de Usedsoft zaak uit 2012 belangrijk voor deze zaak. Het HvJEU bepaalde daarin dat de uitputtingsregel ook geldt voor off the shelf verkochte software. En moet een e-book feitelijk ook niet gezien worden als dat soort software?
Verrassend genoeg heeft Tom Kabinet zich in deze zaak niet expliciet op dat standpunt gesteld. Zij meende het Usedsoft arrest niet eens nodig te hebben om haar punt te maken en zocht veeleer aansluiting bij de bestaande regels over koop en eigendom van producten.

Aldus voerde zij aan dat uitgevers er bewust voor kunnen kiezen al dan niet een e-book-versie van een bepaald werk uit te brengen. Als ze daarvoor kiezen, hebben ze vervolgens nog de keuze tussen uitgave van een technisch tegen kopiëren beveiligde variant (zgn. digital rights management, DRM) of een DRM-vrije variant (ePub-editie). Die laatste variant geeft de eigenaar de vrije beschikking over het exemplaar. Bij de aanschaf van een e-book via een online boekwinkel is volgens Tom Kabinet dan ook geen sprake van een aangekochte gebruikslicentie (zoals in de Usedsoft casus), maar van een gewone (consumenten)koop in de zin van boek 7 BW. Wordt een e-book rechtstreeks bij de uitgever gekocht dan is dat in principe ook een koopovereenkomst. Maar zelfs als dit toch als een gebruikslicentie zou moeten worden aangemerkt, dan is er hier een duidelijke parallel met de Usedsoft casus, hetgeen betekent dat toch nog van uitputting sprake moet zijn. Tenminste: als er een behoorlijke prijs voor de licentie is betaald. En dat is het geval: de prijs voor e-books is nauwelijks lager dan die van papieren boeken. Tot zover Tom Kabinet.

Het NUV wilde de zaak uiteraard al helemaal verre houden van de Usedsoft kwestie en voerde daartoe onder andere aan dat e-books echt verschillend zijn van software. Alleen al omdat software software is, of je het nu via CD-ROM of online verwerft (belangrijk overwegingspunt in Usedsoft!). Een e-book is daarentegen iets heel anders dan een papieren boek (slijtage; vormverschil). Belangrijker: software valt onder de specifieke Europese Softwarerichtlijn en e-books vallen onder de generieke Auteursrechtrichtlijn. En die maakt (in overweging 29) nu juist wél verschil tussen werken die in materiële dragers (exemplaren) worden aangeboden en werken die als online-dienst worden aangeboden. Bij die laatste speelt de uitputting expliciet niet (aldus die overweging).

Het moge u intussen duidelijk zijn: deze zaak ligt écht ingewikkeld en de standpunten van beide partijen hebben zo hun eigen merites.

Daar komt nog iets bij. Tom Kabinet kan met de beste wil van de wereld niet als een piraat worden bestempeld. De site stelt als voorwaarde dat alleen legaal gekochte e-boeken mogen worden verhandeld en dat een verkopende partij zijn eigen exemplaar delete zodra dat door iemand is gekocht. Men realiseert zich wel dat dit vooralsnog niet te verifiëren is. Met enige medewerking van de uitgevers zou echter in ieder geval het opnieuw aanbieden van hetzelfde e-book exemplaar tegengehouden kunnen worden. Bovendien stelt Tom Kabinet een deel van haar provisie beschikbaar aan de uitgevers (lees meer over de werkwijze in computerworld). De site is dan ook opgericht met louter goede bedoelingen en er is ook getracht de uitgevers in de opzet te betrekken. Die hebben dat echter afgewezen.

In haar vonnis onderkent de Voorzieningenrechter dit: “voldoende is gebleken dat Tom Kabinet niet op één lijn kan worden gesteld met websites (zoals The Pirate Bay) die enkel tot doel hebben zoveel mogelijk auteursrechtelijke beschermde werken illegaal te (doen) kopiëren. Tom Kabinet heeft bovendien vanaf de start van haar website open kaart gespeeld door alle uitgeverijen per brief uitgebreid in te lichten over haar activiteiten.”

De Voorzieningenrechter overweegt dat, ondanks de basis in de Softwarerichtlijn, het Usedsoft arrest wel eens een ruimere strekking zou kunnen hebben en niet beperkt zou kunnen zijn tot software. Het HvJEU heeft zich uitdrukkelijk nog niet uitgelaten over de vraag of de uitputtingsleer beperkt moet blijven tot tastbare zaken. Dat zou, ondanks overweging 29 van de Auteursrechtrichtlijn, binnenkort kunnen gebeuren.

Daarnaast toonde de Voorzieningenrechter zich ook gevoelig voor het bovengenoemde argument van Tom Kabinet, dat bij koop van een e-book via een online boekwinkel het Usedsoft arrest helemaal niet aan de orde is en de koper gewoon eigenaar is geworden in plaats van licentienemer en dus aan geen enkele gebruiksrestrictie is gebonden.

Al met al oordeelt de Voorzieningenrechter:
dat Tom Kabinet in dit geding een verdedigbaar standpunt heeft ingenomen. Uit de wederzijdse standpunten en de Nederlandse juridische literatuur blijkt dat op dit moment niet met zekerheid kan worden gezegd wat de reikwijdte van het UsedSoft arrest is en of de betekenis van dit arrest zich ook uitstrekt tot de handel in e-books. […]
Bij deze bestaande onzekerheid acht de voorzieningenrechter de door het NUV en GAU gevraagde voorzieningen, mede gelet op […] het niet bereid zijn tot het voeren van enig overleg door het NUV en GAU, niet op zijn plaats. […] Gelet op het voorgaande kan vooralsnog evenmin worden geoordeeld dat Tom Kabinet onrechtmatig handelt door de handel in tweedehands e-books op haar website te faciliteren.”
De vorderingen worden afgewezen.

De Voorzieningenrechter geeft in haar vonnis blijk van het feit dat zij de uiteenlopende aspecten van deze materie goed overziet. En juist daarom komt zij niet tot een verbod in kort geding. Dit is geen kwestie waar een kort geding rechter een knoop moet doorhakken: dit moet door de ultieme richtlijnuitlegger, het HvJEU worden beslecht. Dat zou ongetwijfeld anders hebben gelegen als er sprake was van apert onrechtmatig handelen. Dat kan echter door de opstelling van Tom Kabinet niet worden aangenomen.

Een wijs vonnis
, al is het NUV begrijpelijkerwijs teleurgesteld. De Voorzieningenrechter had echter niet meer kunnen doen dan het kwartje (pardon: twintig eurocentstuk) de ene of de andere kant op laten vallen. In dubio pro reo, zeker wanneer het werkelijke oordeel elders zal moeten plaatsvinden.

Heeft u vragen?

Dit veld is bedoeld voor validatiedoeleinden en moet niet worden gewijzigd.
Hoe zit het nu met de verkoop van tweedehands e-books?

Schrijf u in voor onze nieuwsbrief

Schrijf u in voor onze nieuwsbrief