Auteursrecht op afroep?

Een interessant compromis-vonnis van de Rechtbank Alkmaar is gisteren gepubliceerd op de IE-website boek9.nl. Het gaat weer eens om een vonnis in de sfeer van de huizen-zoekmachines. Eiseres is de stichting Baas in Eigen Huis, die wij nog kennen van haar eerst gewonnen maar in hoger beroep alsnog verloren procedure tegen jaap.nl. In deze zaak richten de in de stichting verenigde boze makelaars hun pijlen tegen de huizenzoek-site Zuka.nl.

Net als Jaap.nl exploiteert Zuka.nl een zoekmachine die volledige beschrijvingen en foto’s van de websites van makelaars afplukt en in Zuka-format weer aanbiedt. Men kán wel naar de site van de makelaar die de woning aanbiedt (daar is een link voor opgenomen), maar dat hoeft niet echt: bijna alle informatie staat ook al bij Zuka. De Stichting is van mening dat hierdoor het auteursrecht van de makelaars wordt geschonden: zij hebben auteursrecht op de door hen gemaakte omschrijvingen van de huizen en op de gemaakte foto’s daarvan.

Overeenkomstig de voor de Stichting positieve uitspraak in eerste aanleg in de Jaap-zaak, vordert de Stichting o.a. dat het Zuka wordt verboden de omschrijvingen en foto’s zonder expliciete toestemming over te nemen, behalve voorzover het niet meer dan 155 tekens tekst betreft (“het Jaap-quotum”), plus adresgegevens en één thumbnail-fotootje.

Het is van belang allereerst vast te stellen dat de Rechtbank het geheel met de Stichting eens is dat hier sprake is van auteursrechtinbreuk. Foto’s en tekst worden één op één overgenomen. Zuka had weliswaar nog betoogd dat de teksten als “beschrijvend” moesten worden aangemerkt, hetgeen de Rechtbank heeft opgevat als “dat er maar één enkele manier van beschrijving van de respectieve woningen mogelijk is”, maar die stelling heeft de Rechtbank (m.i. geheel terecht -gezien ook mijn commentaar op de eerste Jaap uitspraak) verworpen:
“Ofschoon de tekst deels zal bestaan uit een puur feitelijke beschrijving van de woning en de indeling daarvan, is de wijze waarop de makelaar de woning aanprijst en de opmaak van de advertentie als geheel het resultaat van scheppende arbeid, waarbij creatieve keuzes worden gemaakt. Dat geldt evenzeer voor de wijze waarop de woning wordt gefotografeerd. De stichting beroept zich dan ook terecht op het auteursrecht van de makelaars voor wie zij opkomt en kan aanspraak maken op restricties aan het gebruik van de betrokken objecten.”

So far, so good: teveel oorspronkelijks één op één overnemen door een zoekmachine-site is dus nog altijd auteursrechtinbreuk. Fijn dat dat nog weer eens is vastgesteld, maar dát maakt deze uitspraak niet belangwekkend. Het interessante punt betrof namelijk, net als destijds in het hoger beroep in de Jaap-zaak de vraag: Is deze stichting wel ontvankelijk als zij een verbod vraagt op auteursrechtinbreuk ten aanzien van de objectgegevens van alle in Nederland gevestigde makelaarskantoren? Het Hof zei destijds in de Jaap-zaak: nee. Er zijn namelijk makelaars zat die het prima vinden dat de door hen in verkoop genomen objecten ook elders te vinden zijn. Hoe meer exposure, hoe meer kans op verkoop.

Uiteraard was dit dan ook het eerste verweer waar Zuka in deze procedure mee kwam. Maar omdat dit een gewone bodemprocedure was, had de Stichting alle kans om daar goed voorbereid op te reageren. Zij vulde haar eis dan ook subsidiair aan met een vordering waarbij het verbod alleen zou gelden ten opzichte van objectgegevens van websites van makelaars die aan de Stichting schriftelijk te kennen hebben gegeven, of te kennen zullen geven, bezwaar te maken tegen de verveelvoudiging en openbaarmaking van hun objectgegevens door Zuka.
Heel verstandig, want in die primaire vordering die zich uitstrekte over alle makelaars, verklaarde de Rechtbank de Stichting inderdaad niet ontvankelijk, verwijzend naar de Jaap uitspraak van het Hof (met nog wat aardige extra uitleg, waarvoor ik verwijs naar het vonnis sub 4.3 en 4.4).

Kernvraag werd dus nu: is die subsidiaire vordering, beperkt tot de makelaars die zich expliciet bij de Stichting hebben gemeld en nog zullen melden, dan wél haalbaar?

“Nee, ook niet”, aldus de Rechtbank, die als volgt redeneerde.
De stichting ontleent zijn bestaan aan de behartiging van de gebundelde belangen van makelaars bij zelfbeschikkingsrecht (over hetgeen zij auteursrechtelijk wel en niet toestaan). Die bundeling is alleen mogelijk als aan de basis daarvan de uitoefening van dat recht door de individuele makelaar ligt. Dat heeft de Stichting ook begrepen, volgens de Rechtbank, door haar claim subsidiair te beperken tot de makelaars die zich bij de Stichting hebben gemeld / zullen melden. Alleen, dat is, volgens de Rechtbank, nog steeds te ruim:

“Toch is het gevraagde verbod, uitgaande van de door het Hof geschetste benadering, ook aldus geformuleerd nog wat te ruim. Passend is een verbod dat zich enkel richt tegen het gebruik van objectgegevens van makelaars(kantoren) die bezwaar hebben gemaakt of zullen maken tegen het gebruik van deze gegevens indien en nadat dit bezwaar aan Zuka ter kennis is gebracht. Naar het oordeel van de rechtbank is ook deze verdere beperking noodzakelijk om tot ontvankelijkheid te oordelen.“
En op deze manier wordt de subsidiaire vordering (inclusief het “Jaap-quotum”) alsnog toegewezen.

Ooowkee… Laten we eens kijken of we dit begrijpelijk kunnen maken. (Daarbij vergeet ik maar even de vraag of het de Rechtbank wel was toegestaan om de vordering van de Stichting zodanig om te smeden dat ontvankelijkheid en toewijzing mogelijk waren….)
De Rechtbank zegt dus: niet ontvankelijk is de Stichting als zij vordert dat één op één overnemen van de objectgegevens van iedere makelaar die zich bij haar meldt of heeft gemeld met bezwaar tegen plaatsing op Zuka wordt verboden. Maar wel ontvankelijk is zij als ze vordert dat dergelijk één op één overnemen wordt verboden ten aanzien van iedereen die zich bij Zuka meldt met dat bezwaar. En als er dan tóch geplaatst blijft worden, dan is Zuka niettemin aan de Stichting de dwangsommen verschuldigd.

Maar… auteursrecht is toch auteursrecht? Of je nou wel of niet vertegenwoordigd wordt door de Stichting en of je nou wel of niet bezwaar hebt tegen plaatsing op Zuka? De Rechtbank lijkt hier een soort impliciete licentie te vooronderstellen, die aan Zuka is gegeven door alle makelaars die niet tevoren aan Zuka hebben opgegeven dat ze bezwaar hebben tegen plaatsing. Je zou dus kunnen redeneren dat je als makelaar alleen maar auteursrechtelijk beschermd wordt als je bij Zuka hebt gemeld dat je je auteursrecht daadwerkelijk gerespecteerd wilt zien. Ik ken een mooi proefschrift met de titel “auteursrecht op maat”. Dit lijkt bij eerste lezing nog een stapje verder te gaan: “auteursrecht op afroep”. Moeten we het echt zo zien?

Nee hoor, zo is het niet. Natuurlijk houdt iedereen gewoon zijn auteursrecht. En een makelaar die niet expliciet tegen Zuka gezegd heeft dat ze alleen het Jaap-quotum mogen plaatsen kan dus toch nog gewoon een procedure tegen Zuka beginnen wegens auteursrechtinbreuk. Alleen: Zuka is in dat geval niet de dwangsom aan de Stichting verschuldigd. Verder blijft alles bij het oude.

En in die zin is dit wel een inventieve, pragmatische uitspraak. De Stichting heeft toch iets binnengesleept. Stichting plus achterban hebben een extra wapen: direct door de Stichting opeisbare dwangsommen bij overtreding van het Jaap-quotum ten aanzien van de achterban. En het auteursrecht op huizenfoto’s en omschrijvingen is weer eens bevestigd. Volledig, als absoluut recht en -bij goede lezing van de uitspraak- allerminst op afroep.