Te globale doelomschrijving in statuten? Geen belanghebbende!

Wordt u in uw (bouw-)activiteiten gedwarsboomd door belangenorganisaties die ter behartiging van algemene belangen in rechte optreden tegen uw plannen?

De Afdeling Bestuursrechtspraak heeft recent opvallende uitspraken gedaan met betrekking tot de vraag of organisaties die opkomen voor algemene belangen als belanghebbende kunnen worden aangemerkt en als zodanig ontvankelijk zijn in bestuursrechtelijke procedures. Daarbij volgt de Afdeling een strengere lijn dan tevoren. Wat is er aan de hand?

Degene wiens belangen rechtstreeks bij een besluit betrokken zijn, wordt gekwalificeerd als belanghebbende (art. 1:1 Awb). Voor rechtspersonen geldt dat hun belangen mede worden beschouwd de algemene en collectieve belangen die zij krachtens hun statutaire doelstellingen en blijkens hun feitelijke werkzaamheden in het bijzonder behartigen (art. 1:2 lid 3 Awb). Ten aanzien van deze rechtspersonen, ook wel statutair-belanghebbenden genoemd, werd tot voor kort een vrij algemene beschrijving van de te behartigen belangen aanvaard waarbij ten aanzien van de feitelijke werkzaamheden ter uitvoering daarvan nauwelijks zelfstandige eisen werden gesteld. Dat is nu anders.

De Afdeling heeft in een aantal opeenvolgende uitspraken het oordeel geveld dat belangenorganisaties die in hun statuten een te algemene doelomschrijving hebben opgenomen te weinig onderscheidend vermogen hebben om te komen tot het oordeel dat hun belangen rechtstreeks bij het bestreden besluit zijn betrokken. Zo werd een stichting die zich (kort samengevat) ten doel stelt te streven naar kwalitatief duurzame leefomgeving voor alle levende wezens niet ontvankelijk verklaard in beroep tegen een exploitatievergunning voor een varkenshouderij (JB 2008-239). Ook een stichting ter behoud van monumenten werd wegens een te ruime doelomschrijving niet ontvankelijk verklaard in beroep tegen een verleende sloopvergunning (JB 2008-238). Maar er is meer.
Ook de invulling van het begrip feitelijke werkzaamheden is aangescherpt en heeft daarmee een meer zelfstandige betekenis gekregen. Zo kan het louter in rechte opkomen tegen besluiten als regel niet worden aangemerkt als feitelijke werkzaamheden. Ook werkzaamheden ter voorbereiding daarvan (zoals het vergaren van informatie ten behoeve van bestuursrechtelijke procedures, het informeren van derden daarover of het indienen van handhavingverzoeken) vallen niet onder dit criterium. Het verrichten van incidentele feitelijke werkzaamheden (zoals bijvoorbeeld het versturen van enkele brieven) bleek eveneens niet genoeg om als belangenhebbende te worden aangemerkt.
Anders kan het zijn wanneer de rechtspersoon geen algemene belangen behartigt maar een bundeling van rechtstreeks bij het bestreden besluit betrokken individuele belangen tot stand brengt. Daarmee kan effectieve rechtsbescherming gediend zijn, te vergelijken het afzonderlijk optreden van een groot aantal individuen die door het besluit rechtsreeks in hun belangen zijn getroffen. In dat geval kan de rechtspersoon wel als belanghebbende worden aangemerkt en als zodanig ontvankelijk in bestuursrechtelijke procedures zijn.

Martine Goosens is niet meer werkzaam bij Wieringa Advocaten. Indien u een vraag heeft naar aanleiding van deze blog dan kunt u zich wenden tot onderstaande contactpersoon van het praktijkgebied bestuursrecht.

Vragen?