Toezicht op rechtspersonen

In een eerdere bijdrage werd al gemeld dat het toezicht op rechtspersonen zal worden aangescherpt. Doel van het nieuwe systeem is het tegengaan van misbruik van rechtspersonen, onder andere in de vorm van faillissementsfraude, witwaspraktijken en terrorismefinanciering.
Het nieuwe systeem is geënt op voorstellen van de Werkgroep Toezicht Rechtspersonen (WTR), welk rapport nu gepubliceerd is.

In het huidige systeem dient een NV of BV voor de oprichting een Verklaring van geen bezwaar van de minister van justitie te verkrijgen. Deze Verklaring mag alleen geweigerd worden als er, gezien de antecedenten van de bestuurders, gevaar bestaat dat de vennootschap voor ongeoorloofde doeleinden gebruikt zal worden. Dit is een louter preventief toezicht. Probleem is echter, dat de meeste “ongewenste praktijken” zich pas voordoen na de oprichting. Verder wordt er alleen getoetst bij de oprichting, en niet als de vennootschap bijvoorbeeld wordt verkocht aan anderen. Ook worden alleen BV's en NV's gescreend, en niet andere rechtspersonen zoals stichtingen. Tot slot vallen buitenlandse rechtspersonen geheel buiten de toetsing. Gezien dit beperkte toezicht, is het eenvoudig om de Verklaring van geen bezwaar te omzeilen.

Om de mazen in het net kleiner te maken, heeft de WTR met name voorgesteld om de informatie die de notaris, Kamer van Koophandel (KvK) en Belastingdienst vergaren, door te spelen aan de minister van justitie. Dit geldt voor alle rechtspersonen, inclusief de buitenlandse rechtspersonen. Zo kan de Verklaring vervallen, als de notaris en KvK de oprichting van een rechtspersoon doorgeven aan de minister. In plaats van een goedkeuring vooraf, wordt de oprichting dan alleen nog aangemeld. Hetzelfde geldt voor statutenwijzigingen, wijzigingen in het bestuur en in de aandeelhoudersstructuur. Op deze manier kan de volledige “levensloop” van een rechtspersoon bijgehouden worden. Te zijner tijd zal dit kunnen leiden tot een centraal “Bedrijvenregister”. Voor de rechtspersoon zou dit geen extra administratieve lasten mogen veroorzaken; bij de notaris, KvK en Belastingdienst moet hij zich nu ook al melden.
Voorts stelt de WTR voor om de beleidsbepalers van een rechtspersoon doorlopend te screenen. Hoe dit exact in zijn werk gaat, wordt niet toegelicht. Wel wordt voorgesteld om een Meldpunt in te stellen, voor burgers/ondernemers die te lijden hebben van het misbruik van rechtspersonen. Daarnaast zullen de FIOD en AIVD ingeschakeld worden bij het toezicht. In ieder geval zal niemand vooraf een bestuursverbod opgelegd krijgen – de zware gevallen daargelaten. Pas als er sprake is van misbruik van de rechtspersoon, wordt er ingegrepen.

Al met al verandert er voor de rechtspersonen die netjes handelen niet veel, behalve dat de vennootschappen geen Verklaring meer hoeven aan te vragen. Dat scheelt administratief. Wel is het afwachten in hoeverre de verschillende instanties hun gegevens doorkoppelen aan de minister, en wat die er uiteindelijk mee doet. Probleem zullen de buitenlandse rechtspersonen zijn: zal de minister ook informatie verkrijgen van een buitenlandse notaris? Ook is vooralsnog onduidelijk in hoeverre er daadwerkelijk actie ondernomen zal worden tegen rechtspersonen die misbruik maken. Dit zal nog moeten blijken.