Arjen Schram, 19 augustus 2024

Nijmeegse registratieplicht voor straatsekswerkers in strijd met AVG

In Nijmegen is straatprostitutie op grond van de Algemene Plaatselijke Verordening (APV) enkel onder voorwaarden toegestaan. Het college van burgemeester en wethouders kan daarvoor bij aanwijzingsbesluit specifieke plaatsen en gebieden in Nijmegen aanwijzen. Straatsekswerkers moeten daarnaast voldoen aan de voorschriften die in het aanwijzingsbesluit zijn opgenomen. Die voorschriften zien onder meer op de leeftijd van straatsekswerkers en op de locatie waar het “afwerken” dient te gebeuren. Een daaruit voortvloeiend voorschrift is dat straatsekswerkers zich dienen te registreren bij de gemeente Nijmegen. Alleen geregistreerde sekswerkers mogen in Nijmegen dus op een daarvoor aangewezen plaats hun diensten verrichten.

Twee Nijmeegse straatsekswerkers dienden in 2022 een registratieverzoek in bij de gemeente Nijmegen. De burgemeester wees die aanvragen echter af. De sekswerkers zouden namelijk niet hebben voldaan aan alle voorwaarden voor registratie. In reactie daarop vochten zij gezamenlijk de afwijzingen aan bij de bestuursrechter van de rechtbank Gelderland. En met succes. De rechtbank voorzag uiteindelijk zelf in de zaak en wees beide registratieverzoeken toe.

Toestemming voor registratie

De straatsekswerkers stelden onder meer dat het aanwijzingsbesluit in strijd was met de AVG. Zij betoogden dat het gegeven dat een persoon als sekswerker werkt moet worden aangemerkt als een bijzonder persoonsgegeven. En de AVG verbiedt de verwerking van bijzondere categorieën van persoonsgegevens (in beginsel). De sekswerkers benadrukten dat hun privacy een essentiële voorwaarde is om veilig hun beroep te kunnen uitoefenen en om veilig door het leven te kunnen gaan.

Op het verbod van het verwerken van bijzondere persoonsgegevens bestaan echter uitzonderingen. Zo is het verwerken van bijzondere persoonsgegevens onder meer wél toegestaan wanneer de betrokkenen daar hun uitdrukkelijke toestemming voor geven. En die toestemming hadden de sekswerkers volgens de burgemeester nu juist verleend. De sekswerkers hadden immers zelf een verzoek tot registratie ingediend, zo betoogde de burgemeester.

Daar ging de rechtbank niet in mee. Dat de sekswerkers een verzoek tot registratie hadden ingediend was volgens de rechtbank namelijk niet als uitdrukkelijke toestemming aan te merken. De AVG definieert het begrip toestemming als “elke vrije, specifieke, geïnformeerde en ondubbelzinnige wilsuiting waarmee de betrokkene door middel van een verklaring of een ondubbelzinnige actieve handeling hem betreffende verwerking van persoonsgegevens aanvaardt.” De sekswerkers hadden volgens de rechtbank in werkelijkheid helemaal geen vrije keuze. Als zij zouden weigeren om zich te registreren dan konden zij immers hun vak, ofwel, het aanbieden van seksuele diensten niet langer uitoefenen.

Zwaarwegend maatschappelijk belang

De burgemeester betoogde daarnaast dat er een zwaarwegend maatschappelijk belang bestond dat de verwerking van bijzondere persoonsgegevens noodzakelijk maakte. Voordat de registratieplicht werd ingevoerd was er namelijk veel overlast, aldus de burgemeester. Zo zou de tippelzone een aantrekkende werking hebben gehad uit Oost-Europese landen, waardoor onder meer problemen in het centrum van Nijmegen ontstonden met drugsverslaafde prostituees. De registratieplicht zou zijn ingevoerd om het welzijn en de fysieke veiligheid van straatsekswerkers te verbeteren.

Ook met dat betoog maakte de rechtbank korte metten. De door de burgemeester genoemde doelen zouden namelijk niet zijn aan te merken als zwaarwegende algemene belangen die verwerking van bijzondere persoonsgegevens noodzakelijk maken. Dat is slechts in uitzonderlijke gevallen toelaatbaar. Volgens de rechtbank viel in dit geval niet in te zien dat registratie van straatsekswerkers noodzakelijk is om de openbare orde te beschermen. Overlast kan immers ook zonder registratie van bijzondere persoonsgegevens worden aangepakt. En de aantrekkende werking van de tippelzone op straatsekswerkers uit andere landen zou bijvoorbeeld tegen kunnen worden gegaan door het aantal straatsekswerkers per dag te begrenzen. Bovendien kan registratie an sich de problemen met drugsverslaafde prostituees niet voorkomen. Tot slot kan de burgemeester de straatsekswerkers ook zorg aanbieden zonder registratie, aldus de rechtbank.

Conclusie

Aan het verwerken van bijzondere categorieën van persoonsgegevens, dus óók (of misschien wel juist) door overheden, worden terecht hoge eisen gesteld. Wanneer u dus om welke reden dan ook van plan bent om persoonsgegevens te verwerken waaruit ras of etnische afkomst, politieke opvattingen, religieuze of levensbe­schouwelijke overtuigingen, het lidmaatschap van een vakbond, genetische gegevens, biometrische gegevens, gegevens over gezondheid, of gegevens met betrekking tot iemands seksueel gedrag of seksuele gerichtheid, kunnen blijken, dan doet u er goed aan om eerst zorgvuldig te laten onderzoeken of dat wel is toegestaan. Uitdrukkelijke toestemming kan een basis vormen. Vrije toestemming is echter niet altijd mogelijk. Binnen de context van een arbeidsrelatie wordt bijvoorbeeld aangenomen dat toestemming niet vrijelijk kan worden gegeven. U zult de verwerking dan moeten baseren op één van de andere gronden die de AVG noemt.

Vragen?